Volkskrant: Theatergroep Toetssteen maakt stuk over de afstandsmoeders van de vorige eeuw

Een gesprek met theatermaker Erris van Ginkel over deze verborgen geschiedenis.

Theatermaker en schrijver Erris van Ginkel (50) kende het begrip, maar dacht dat zoiets vooral in het buitenland voorkwam. Toen hij twee jaar geleden las dat ook in Nederland tussen 1956 en 1984 ongeveer 25 duizend meisjes en vrouwen gedwongen werden na de bevalling hun kind af te staan, was hij verbijsterd. Hij stortte zich op het onderwerp, las er boeken en artikelen over en besloot een toneelstuk te schrijven. Afstandsmoeders heet het stuk, dat vanaf dit weekend wordt opgevoerd door theatergroep Toetssteen, waarvan Van Ginkel nu zo’n 10 jaar artistiek leider is.

Afstandsmoeder waren vrouwen die zwanger werden en in tehuizen werden ondergebracht om daar te bevallen. Het waren vaak tienermoeders, of meisjes die onvrijwillig zwanger waren geworden. Soms waren religieuze motieven de reden dat ze werden ondergebracht in kloosters of speciale klinieken. Direct na de geboorte werd het kind afgenomen, waarna een adoptiegezin werd gezocht. De vrouwen werd een stilzwijgen opgelegd. Eerder dit jaar verschenen twee boeken over dit onderwerp: Een kind krijg je voor het leven van Trudy Scheele-Gertsen en Afstandsmoeders van Christel Don, waarin de moeders eindelijk zelf aan het woord komen.

Hoe heeft u de voorstelling gemaakt?

‘Uiteraard ben ik alles gaan lezen hierover, pas daarna ben ik contact gaan zoeken met mensen die dit is overkomen. Daarin heb ik ervaren hoe groot het verborgen leed en de pijn daarover is. De schaamte van de vrouwen die hun kind moeten afstaan heeft in veel gevallen hun leven bepaald, zo niet verwoest. Aan de andere kant staan de kinderen, die er op latere leeftijd achter komen dat de ouders bij wie ze zijn opgegroeid niet hun biologische ouders zijn. Het levert aan beide kanten een trauma op.’about:blankhttps://acdn.adnxs.com/dmp/async_usersync.html

Hoe stelt u dit complexe onderwerp in uw toneelstuk aan de orde, wat is de dramatische structuur?

‘Het gaat over een moeder die na dertig jaar oog in oog komt te staan met haar zoon, het kind dat ze destijds heeft moeten afstaan. Ik heb de uitspraak ‘Erg is niet erg’ van schrijver Ger Beukenkamp ter harte genomen. Dat wil zeggen dat dingen die je als schrijver misschien heel erg vindt, op zichzelf nog geen drama zijn, maar dat je moet laten zien wat daarna komt. In dit geval staat die zoon op de stoep, je hoopt dat alles goed komt, want dit was de grote wens van de moeder. Maar het komt niet goed – voor haar is het te laat om nog moeder te zijn. Je kunt die verloren tijd ook nooit meer inhalen. Dat moment, die ontmoeting, is dus de kern van het drama, dan begint de pijn en de schaamte opnieuw.’

Is Afstandsmoeders fictie of documentair theater?

‘Allebei. Het verhaal is fictief, maar ik heb er documentaire elementen aan toegevoegd. Het publiek moet ook weten hoe het ook alweer zat met dit onderwerp. Ik had graag gefilmde fragmenten met moeders in de voorstelling gemonteerd, maar dat lukte niet. De schaamte en het ongemak om ook na zo veel jaar in het openbaar erover te praten is groot. Maar nadat wij vorig jaar try-outs hadden gespeeld, kwam ik in contact met een afstandskind en zij was zo dapper haar verhaal te vertellen. Stukjes daarvan zitten nu in de voorstelling.’

Bent u bij het schrijven van Afstandsmoeders ook valkuilen tegengekomen?

‘Zeker, de grootste valkuil was dat het te sentimenteel zou worden, dat er een soort badguy zou zijn die je van alles kon verwijten. Maar volgens mij hebben wij dat vermeden. Er is voor mij geen betere plek dan het theater om dit onderwerp zo invoelbaar en tegelijkertijd genuanceerd neer te zetten.’

Er loopt nu een onderzoek naar de rol van de overheid tussen 1956 en 1984 in dit dossier. Gaat het uiteindelijk ook om de vraag wie hieraan schuldig is?

‘In onze voorstelling gaat het in ieder geval niet om de schuldvraag en we willen ook geen moreel oordeel vellen. We willen laten zien hoe schaamte en onbegrip levens heeft verpest, dat je als moeder én als kind eigenlijk nooit ergens bij zult horen. De verbijstering over hoe dit heeft kunnen gebeuren moet bij het publiek liggen, niet bij de theatermakers.’

Hein Janssen, 2 september 2021